Wat is het risico van stagflatie?

Wat is het risico van stagflatie?

Steeds vaker hoor je in de media het woord stagflatie vallen. Niet inflatie dus, maar stagflatie. Wat is stagflatie nu precies en hoe wordt stagflatie veroorzaakt?

En de belangrijkste vraag; is stagflatie nu een reëel risico voor onze economie waar we rekening mee moeten houden? Kortom heel wat onderwerpen waar ik me voor deze blog post in ga verdiepen.

In deze blog post ga ik het volgende behandelen:

Wil je liever de video bekijken?

Wil je liever de video bekijken dan de blog post lezen? Hieronder de link naar de video:

De economische basics

Er zijn een aantal basics die iedereen tijdens economieles op de middelbare school gehad heeft. Dat zijn inflatie, deflatie en iets minder bekend maar niet minder belangrijk stagflatie.

Inflatie

Bijna iedereen kent het begrip inflatie wel. Voor de volledigheid inflatie is volgens het CBS als volgt gedefinieerd:

Inflatie is de gemiddelde prijsstijging van de goederen en diensten die consumenten kopen. De inflatie in Nederland wordt gemeten als de stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van de overeenkomstige periode in het voorgaande jaar. De consumentenprijsindex geeft het prijsverloop weer van een pakket goederen en diensten zoals dit gemiddeld wordt aangeschaft door de Nederlandse huishoudens. Inflatie leidt tot geldontwaarding, wat wil zeggen dat er voor eenzelfde bedrag minder kan worden aangeschaft.

Bron: CBS

Lange tijd was de inflatie stabiel rond de 2%. Je hoorde er verder weinig over. Sinds eind 2021 is de inflatie flink gestegen. Inmiddels gaat bijna dagelijks in het nieuws over de sterk opgelopen inflatie.

Volgens het CBS waren goederen en diensten in mei ’22 zo’n 8,8% duurder dan een jaar eerder. In april ’22 was de inflatie nog 9,6%. De prijsstijging op jaarbasis van energie was in mei minder groot dan in april. Daardoor valt de inflatie in mei ’22 iets lager uit.

Lees meer over hoe je je vermogen kan beschermen tegen inflatie in de blog post “Hoe je vermogen beschermen tegen inflatie?“.

Doel van ECB

De ECB heeft als doel om te zorgen voor prijsstabiliteit binnen Europese Unie. Om dit te bereiken streeft de ECB naar een inflatie van 2% in alle landen met de Euro. De economie werkt namelijk het beste als de prijzen stabiel zijn. Sinds eind 2021 zit de inflatie ver boven de doelstelling van 2%.

Als de inflatie te lang hoger óf lager is dan 2% op de middellange termijn kan de ECB de beleidsrente aanpassen. Als de inflatie langdurig te hoog is, dan kan de ECB de rente verhogen. De gedachte is dat bij een hoge rente mensen minder geld lenen en uitgeven en bedrijven minder investeren en dat daardoor de inflatie omlaag gaat.

De ECB gaat de rente in juli ’22 verhogen met een kwart procentpunt. September ’22 volgt nog een renteverhoging, waarschijnlijk met een half procentpunt. Daarna is de verwachting dat nog meer renteverhogingen volgen. Dit is de eerste keer in 11 jaar dat de ECB de rente verhoogt, de afgelopen jaren is de rente telkens verder verlaagd.

Deflatie

Deflatie is het omgekeerde van inflatie. Bij deflatie worden de prijs gemiddeld juist steeds lager. Deflatie komt nauwelijks voor. Deflatie is sinds de Grote Depressie van de jaren dertig alleen in 1987 voorgekomen (-0,5%). Toen was de oorzaak van optredende deflatie een sterke daling van de olieprijs.

Kortom deflatie is al lange tijd niet echt meer een zorg geweest in Nederland.

Wat is stagflatie?

Stagflatie ontstaat als er meer economische factoren tegelijk optreden. Stagflatie is een situatie waarin de inflatie hoog is, de economische groei vertraagt of krimpt, en de werkloosheid stijgt. Het woord “stagflatie” is een samensmelting van de woorden “stagnatie” en “inflatie”. Dit dekt mooi de lading van wat stagflatie is.

De grote uitdaging van stagflatie is dat het moeilijk te bestrijden is. Als de economie krimpt dan zie je vaak dat de ECB (of FED) de beleidsrente verlagen. Echter het verlagen van de beleidsrente zorgt nu juist voor een hogere inflatie. Aangezien je bij stagflatie al een hoge inflatie hebt, wil je die niet nog hoger maken door het verlagen van de beleidsrente.

Kortom het aanpakken van de economie krimpt verergert de inflatie en het aanpakken van de inflatie verergert de economische krimp. Dus stagflatie is iets wat alle overheden te allen tijde willen voorkomen.

Hoe ontstaat stagflatie?

Gelukkig komt stagflatie niet vaak voor. Toch is het in het verleden voorgekomen. Dus wat zijn de oorzaken van stagflatie? Stagflatie is meestal het gevolg van een combinatie van oorzaken. Economen identificeren twee hoofdoorzaken van stagflatie: schokken aan de aanbodzijde en een slecht economisch beleid.

Deze gebeurtenissen kunnen onafhankelijk van elkaar plaatsvinden, maar ze kunnen ook samen voorkomen en elkaar versterken. Laten we beide oorzaken in meer detail bekijken.

#1 Plotselinge aanbod tekorten

De eerste oorzaak is het plotselinge aanbod tekort van essentiële goederen zoals bijvoorbeeld olie. Olie is een goed voorbeeld, want hogere olieprijzen verhogen de kosten voor vrijwel alle bedrijven.

Als de olieprijs stijgt rekenen bedrijven de hogere kosten door aan consumenten in de vorm van stijgende prijzen. Mochten hierdoor klanten minder producten kopen dan kunnen werkgevers ook besluiten een deel van de werknemers te ontslaan.

Als gevolg hiervan stijgen zowel de inflatie als de werkloosheid. Dalende reële inkomens dwingen huishoudens om te bezuinigen. Meestal gaan huishoudens dan bezuinigen op niet-essentiële goederen en diensten. Dit heeft vervolgens weer tot gevolg dat de economische groei vertraagt ​​of daalt. Als reactie daarop verminderen bedrijven de productie om de hoge prijzen te handhaven die nodig zijn om de kosten van de gestegen olieprijs te dekken.

In dit scenario is de fundamentele oorzaak van de stagflatie de plotseling gestegen olieprijs. De oplopende werkloosheid, dalende reële inkomens en stagnerende productie zijn het gevolg.

#2 Verkeerd fiscaal en monetair beleid

Een andere oorzaak die stagflatie kan veroorzaken is een “verkeerd monetair en/of fiscaal beleid”. De overheid kan bijvoorbeeld de belastingen op bedrijven verhogen, het minimumloon fors verhogen en/of de sociale uitgaven verhogen.

Werkgevers die te maken krijgen met een “dubbele klap” van hogere belastingen en hogere arbeidskosten, kunnen de prijzen voor consumenten verhogen. Dit heeft dan weer tot gevolg dat de inflatie toeneemt.

Als alternatief kan een overheid, of eigenlijk de centrale bank, de rente te laag houden terwijl de economie op volle toeren draait. Dit heeft dan weer het gevolg dat er een consumentenhausse ontstaat die de prijzen opdrijft.

Werknemers eisen hogere lonen om de stijgende prijzen te compenseren. Werkgevers accepteren hun eisen zonder aan te dringen op een hogere productie om de gestegen arbeidskosten tegen te gaan. Werkgevers verwachten namelijk deze kosten in de vorm van hogere prijzen aan de klanten door te kunnen rekenen. De consumentenprijzen stijgen dus, met als gevolg meer looneisen. Dit staat bekend als de zogenaamde ‘loon-prijsspiraal’. De prijzen stijgen, de lonen stijgen, maar de productie blijft gelijk en de werkloosheid stijgt (vooral onder jongeren die net de arbeidsmarkt betreden).

Wanneer is er allemaal stagflatie geweest?

Stagflatie is (gelukkig) een zeldzaam economisch fenomeen dat twee of soms drie negatieve economische trends combineert die normaal niet samen voorkomen. Stagflatie is de afgelopen 100 jaar maar twee of drie keer voorgekomen. MAAR wanneer stagflatie optreedt, is het erg moeilijk om deze te bestrijden.

Stagflatie bestrijden is zo moeilijk, omdat de monetaire-beleidsinstrumenten die doorgaans worden gebruikt om een ​​van die trends teniet te doen, de neiging hebben om de andere te verergeren. Dus wanneer is er eerder stagflatie voorgekomen?

Begin jaren zeventig

Het bekendste voorbeeld van optredende stagflatie is in de jaren zeventig. Eigenlijk in alle Westerse landen trad er in de jaren zeventig stagflatie op. Begin jaren zeventig zorgden een soepel monetair beleid en hoge overheidsuitgaven voor volledige werkgelegenheid en een sterke economische groei in de VS.

Maar de prijzen stegen al, deels door de opschorting van de goudstandaard in 1971. En na de olieschok van 1973 stegen de olieprijzen nog sneller. In november 1974 had de CPI-inflatie 12,2% bereikt en bevond de VS zich in een recessie, met een economische groei van min 1,9% en een snel stijgende werkloosheid.

Ofwel in de VS was er toen officieel sprake van stagflatie! Ook in Nederland trad er in de jaren ’70 stagflatie op door de bovengenoemde redenen.

Wat is het risico voor stagflatie in 2022 en 2023?

De meest voor de hand liggende tekenen van stagflatie zijn over het algemeen macro-economisch, zoals stijgende consumentenprijzen, stijgende werkloosheid of afnemende economische groei.

Echter schokken in de toeleveringsketen, zoals een plotselinge piek in de olieprijs, of wereldwijde verstoringen van de toeleveringsketen, zijn belangrijke tekenen omdat ze tot stagflatie kunnen leiden. Net zo goed als langdurige perioden van soepel monetair beleid, hoge overheidsuitgaven of beide een periode van stagflatie veroorzaken.

#1 Inflatie: situatie midden 2022

Er is inmiddels al langere tijd een gebrek aan chips / slimme meters / warmtepompen / zonnepanelen / binnenband voor mountainbike / etc. Het tekort aan producten is nog het gevolg van de verschillende lock downs als gevolg van de wereldwijde COVID pandemie. Daarnaast nam de vraag juist sterk toe op het moment dat landen hun de COVID regels versoepelden.

Tijdens de corona pandemie is er wereldwijd miljarden aan gratis gelde economieën gepompt om te voorkomen dat bedrijven failliet gingen. Door al dit gratis extra geld is de inflatie bijna overal flink gestegen. De inflatie in Nederland lag in mei ’22 op zo’n 8,8%.

Om de inflatie te beteugelen zijn voeren de FED en ECB dan weer renteverhogingen door van de beleidsrente. Hierdoor zijn bijvoorbeeld de hypotheekrentes sinds januari ’22 ook weer flink gestegen.

Van de “productieschok” en de daardoor veroorzaakte inflatie is in 2022 zeker sprake!

Risico van blijvend hogere inflatie

Het gevaar bestaat dat mensen denken dat de hogere inflatie blijvend is. Dit kan vervolgens weer leiden tot hogere lonen en bedrijven die de loonkosten weer verder doorberekenen in hun producten en diensten.

Als deze situatie inderdaad optreedt dan is inflatie structureel geworden. Als er dan ook nog een recessie de kop op steekt, krijg je toch een combinatie van inflatie en afnemende groei én kom je toch in het doemscenario van stagflatie uit.

Verder is het wat mij betreft niet verstandig als de overheid allemaal gulle compensaties gaat uitdelen ter compensatie van de hoge energieprijzen. Hierdoor krijg je alleen maar meer inflatie! Het kabinet moet deze tijd juist uittrekken om de energietransitie verder te versnellen. Minder energiegebruik is goed voor de portemonnee en we zijn gelijk minder afhankelijk van het gas van Poetin. Een mooi win-win situatie dus!

Lees meer in de blog post “Hoe energieprijzen en toch besparen?” meer over wat jij zelf kunt doen om je energierekening te verlagen.

#2 Werkloosheid: situatie midden 2022

Kan je aan de producten komen die je nodig hebt dan is de volgende onzekere factor of je ook de vakmensen kan vinden om het werk uit te voeren. Dit geldt voor het plaatsen van zonnepanelen / warmtepompen / personeel voor bagage afhandeling / personeel van de NS / etc. Verder zijn veel operaties en andere medische ingrepen door de volle ziekenhuizen met COVID patiënten uitgesteld. Op dit moment is er nog steeds een lange wachtlijst voor veel uitgestelde zorg.

Kortom er is op dit moment zeker geen sprake van een oplopende werkloosheid. Het is simpelweg in bijna elke beroepsgroep moeilijk om aan personeel te komen.

#3 Economie: situatie midden 2022

De oorlog tussen de Oekraïne en Rusland treft de wereldwijde (en dus Nederlandse) economie. De schok van de oorlog drijft de energieprijzen verder op, leidt tot onzekerheid en drukt de groei van de wereldhandel. Uiteindelijk is de voorspelling van DNB voor 2022 een economische groei van 2,8%.

De verwachting is dat vanaf eind 2022 de groei weer aantrekt. Zowel in 2023 (1,5%) als in 2024 (1,7%) ligt de geraamde bbp-groei boven het potentiële (trendmatige) groeitempo. De inflatie is in eerste instantie vooral door de energieprijzen hoog, maar verbreedt zich naar andere goederen en diensten.

Vooral door de uitzonderlijk hoge prijsstijging van energie komt de verwachte inflatie voor 2022 gemiddeld uit op 8,7%. Daarna volgt een daling naar 3,9% in 2023 en 2,4% in 2024. De verwachte “kerninflatie” (ofwel inflatie zonder energie en voeding) is 3,6% in 2022 en neemt daarna af naar 2,6% in zowel 2023 als 2024. Lees hier het hele publicatie van DNB.

Dus Nederland lijkt te ontsnappen aan een recessie. Aan de andere kant zie je de economische groei duidelijk afnemen. Mogelijk dat er dus toch nog een recessie komt. Echter op dit moment gaat DNB hier niet vanuit. Toch zou het me niet verbazen als er toch een recessie komt (zie ook het volgende artikel op nu.nl)

Wat doen in geval van stagflatie?

Stel dat er nu toch stagflatie komt. Wat moet je dan doen? Het belangrijkste is niet in paniek raken. Zolang je werk hebt (of opdrachten als ZZP’er) is er weinig aan de hand. Aangezien de beurzen hoogst waarschijnlijk (flink) zullen gaan dalen, kan je dit ook als een mooie kans zien om “goedkoop” aandelen / ETF’s te kopen. Gewoon elke maand met een vast bedrag ETF’s kopen van wereldwijd gespreide index of bijvoorbeeld de S&P 500 en je zal daar op termijn heel veel plezier van beleven.

Zelf beleg ik in ETF’s via DEGIRO. Als een ETF binnen de kernselectie valt van DEGIRO dan kan je deze ETF’s één keer per maand kosteloos kopen. Kortom wees niet bang voor stagflatie, maar zie dit ook als een kans dat je relatief goedkoop aandelen / ETF’s kan kopen.

Bronvermelding

Eerlijk gezegd vond ik best wel een pittig onderwerp om een goede inhoudelijke blog post over te maken. Ondanks dat het woord “stagflatie” regelmatig valt in de media kon ik weinig goede Nederlandse artikelen vinden met goede achtergrondinformatie.

Als bron voor deze blog post heb ik gebruik gemaakt van het artikel “Stagflation Defined: Risks, Causes, and Cure“. Dit is een Engelstalig artikel dat super goed het economische fenomeen “stagflatie” beschrijft. Mocht je meer willen weten over stagflatie dan raad ik je aan om dit artikel zelf ook nog eens op je gemak te lezen. Echt een aanrader!

Eindoordeel

Als je kijk naar de drie oorzaken van stagflatie, dan zie je dat in ieder geval één (inflatie) van de drie oorzaken momenteel aan de orde is. Het weer onder controle krijgen van de inflatie is momenteel de grootste uitdaging van de overheid en de ECB. De beleidsrente zal dus verder omhoog gaan en hierdoor zullen ook de hypotheekrentes verder stijgen. Of dit uiteindelijk ook gaat zorgen voor een recessie dat zal de toekomst moeten uitwijzen.

Op dit moment gaat de ECB er nog vanuit dat stagflatie geen reëel scenario is (zie link). Zelf denk ben ik ook van mening dat het risico op stagflatie klein is. Toch zie dat plotselinge veranderingen, zoals bijvoorbeeld de oorlog tussen de Oekraïne en Rusland, grote economische impact kunnen hebben. Dus ondanks dat het risico van stagflatie misschien klein is, is het zeker niet uitgesloten.

Hoe zie jij het risico van stagflatie? Is dit iets waar we in de loop van 2023 mee te maken gaan krijgen? Graag hoor ik van je hoe jij tegen het risico van stagflatie aan kijkt.