Kracht en gevaar van de digitale euro

De digitale euro. Wat is de kracht én het gevaar van de digitale euro?

Je kan er op dit moment bijna niet omheen. Overal hoor en lees je in de media berichten over de invoering van de digitale euro (en dollar). En dan gaat het met name over de risico’s die verbonden zijn aan de invoering van de digitale euro. Is de digitale euro echt zo slecht en zitten hier helemaal geen voordelen aan?

In deze blog post ga ik het volgende behandelen:

Wil je liever de video bekijken?

Wil je liever de video bekijken dan de blog post lezen? Hieronder de link naar de video:

Wat is de digitale euro?

Laten we zoals altijd beginnen met het begin. Wat is de digitale euro eigenlijk? De Europese Centrale Bank (ECB) onderzoekt de mogelijkheid om naast contant geld een digitale euro uit te geven. De digitale euro is een elektronische vorm van het contante geld in onze portemonnee. Dit noemen we “digitaal centrale bank geld“, of de term die je meestal hoort de “central bank digital currency” (afgekort CBDC).

Private digitale euro versus publieke digitale euro ?

Maar goed mijn eerste gedachte was eerlijk gezegd “maar we hebben toch al een digitale euro?“.

En ja dat klopt en dat is ook gelijk het meest verwarrende van de digitale euro…

De euro op je betaalrekening bij ING of Rabobank is ook een digitale euro, maar dat is een private digitale euro, want uitgegeven door een private bank. Wat de ECB onderzoekt is een publieke digitale munt. Geld dat de centrale bank uitgeeft – munten en biljetten – zijn namelijk publiek geld (en de digitale euro is daar dan de digitale variant van).

Hoe gaan we die digitale euro dan gebruiken?

Dan door naar het gebruik. Hoe gaat de digitale euro dan in de praktijk gebruikt worden. Dat is nog niet duidelijk ?. Er zijn nu nog verschillende ideeën over hoe de digitale euro gebruikt kan worden. Zo kan je straks mogelijk een rekening krijgen bij de ECB of bij de DNB.

Misschien krijgt iedereen die dat wil wel een DNB-pinpas of een ECB-app. Het kan ook zo zijn dat je je digitale overheidseuro’s in je gewone bank-app terug gaat vinden. Overigens kan geld storten op de digitale eurorekening niet ongelimiteerd: de ECB denkt momenteel aan een maximum van €3.000.

Kortom er moet nog veel uitgewerkt worden, dus dat moeten we nog afwachten. Dus nog even geduld…

Tijdslijn invoering digitale euro

De Europese Commissie heeft op juni ’23 een wetsvoorstel gepubliceerd voor de invoering van een digitale euro. Ondertussen onderzoeken de Europese Centrale Banken gezamenlijk hoe zo’n digitale euro er uit zou kunnen  zien. Eind 2023 beslist de Raad van Bestuur om al dan niet over te gaan naar de volgende fase.

Er zijn experts die twijfelen of de invoering van een digitale euro wel een goed idee is. Zij wijzen erop dat de huidige betaalsystemen prima werken en dat een extra betaalmiddel helemaal niet nodig is. Goed punt zou ik denken ?. Maar de Europese Centrale Banken lijken heel graag een eigen digitale euro te willen.

De verwachting op dit moment is dat een eventuele invoering van de digitale euro niet voor 2028 plaatsvindt. Meer over de (mogelijke) invoering van de digitale euro kan je lezen op de site van DNB.

Korte promo video van de Europese Commissie

Hier een korte promo video ? van de Europese Commissie.

Mooi verhaal, maar je hoort eigenlijk alleen maar negatieve verhalen over de digitale euro.

Waarom is er zoveel kritiek op de digitale euro?

Eigenlijk alle berichten die je nu (juli 2023) hoort over de digitale euro zijn negatief. Waarom is er dan zoveel kritiek op de digitale euro?

#1 Twijfel over nut van digitale euro

Er is grote twijfel over het nut van de invoering van de digitale euro. Ofwel de digitale euro lijkt een oplossing te zijn voor een niet bestaand probleem. Althans dat is een veel gehoorde mening in de media.

Je kan op dit moment al digitaal betalen met je pinpas, je mobiel of je smartwatch. Persoonlijk heb ik ook nog nooit iemand gesproken die zei “een digitale euro zou wel heel handig zijn“. Het lijkt simpelweg niets toe te voegen. Kortom gaan we die digitale euro überhaupt gebruiken als die er daadwerkelijk komt?

#2 Hebben we eigenlijk wel een keuze?

Dan de kritiek of DNB / Europese Commissie en uiteindelijk politiek wel luistert naar de burger. Er is namelijk veel kritiek op het besluitvormingsproces. Veel mensen hebben het gevoel dat het al vastligt dat de digitale euro er komt en dat de zorgen van de “Nederlandse burger” niet serieus worden genomen.

#3 Directe invloed op de economie

Punt 3 is wellicht niet een direct punt van kritiek, maar wel een belangrijk argument voor de Centrale Bank en dat is directe rente veranderingen. Met CBDC kunnen Centrale banken direct positieve of negatieve rente rekenen over de digitale euro. Een spreekwoordelijke druk op de knop van de Centrale Bank is genoeg om de rente te veranderen.

Met de euro ? en banken ertussen is dat veel lastiger en het duurt veel langer voor rente wijzigingen kunnen worden doorgevoerd. Met CBDC kan je dus morgen +1% rente hebben en overmorgen -2% hebben. Dus “directe” inmenging in de economie ⏱️.

Dit is niet persé slecht. De voornaamste doelstelling van veel Centrale Banken is prijsstabiliteit. In sommige landen zijn Centrale Banken ook wettelijk verplicht te handelen ter ondersteuning van volledige werkgelegenheid.

#4 Zorgen over privacy / programmeerbaarheid

Dan het laatste en voornaamste punt van zorg / kritiek en dat is de privacy. Critici vrezen dat de Europese beleidsmakers straks kunnen zien waaraan ze hun geld uitgeven en daarom restricties invoeren. Denk bijvoorbeeld aan dat je met de digitale euro geen sigaretten of alcohol mag kopen. Of dat je alleen maar duurzame producten mag kopen.

Als jij met contant geld betaalt, kan niemand dat volgen. Bij pinnen is dat al anders: al je transacties zijn al bekend bij de bank. Sterker nog banken moeten controleren op criminele activiteiten, zoals witwassen. Ze zijn wettelijk verplicht om verdachte transacties te melden bij de overheid. Dus vanuit dat opzicht ben je met een “publieke digitale euro” van de Centrale Bank niet veel slechter af dan de “private digitale euro” van de commerciële banken.

Brussel benadrukt dat het zeker niet van plan is om de digitale euro “programmeerbaar” te maken. Echter, een digitale munt is per definitief programmeerbaar, omdat dat de basis is van zijn ontstaan. Ten opzichte van contant geld is de digitale euro simpelweg gevoeliger voor hacks en zal de privacy altijd een discussiepunt blijven.

Even terug in de tijd…

Nu genoeg over de plannen en de kritiek die je dagelijks hoort. Laten we even teruggaan in de tijd. Oktober 2019 moest Facebook CEO Mark Zuckerberg weer verschijnen in het Amerikaanse Congres. Deze keer moest hij uitleg geven over de Libra, Facebooks digitale munt. Hierin spreek Zuckerberg’s zijn ambitie uit ?:

“de Libra moet de dollar en de euro gaan vervangen als wereldmunt” en

“We doen het om de macht terug te geven aan de mensen“.

Mooie woorden, maar de meeste Congresleden geloofden niets van die nobele doelstelling. Zie de volgende video met de openingsspeech van Mark Zuckerberg:

Maar waarom zou de Federale Reserve Bank (DEB) in Amerika de macht over zoiets belangrijks als ons geld uit handen geven aan Facebook ??

Facebook probeert macht over geld te kapen

En die angst werd breed gedeeld. In Europa was de weerstand tegen de Libra namelijk nog groter. Zowel de minister van Financiën van Frankrijk als Duitsland brachten in een gezamenlijk statement naar buiten: de EU laat de Libra niet toe (zie link).

Vervolgens stelde de Franse minister van Financiën Bruno Le Maire:

“De privatisering van geld door een partij met meer dan 2 miljard gebruikers zet de monetaire soevereiniteit van landen op het spel… Het kan en mag niet gebeuren.”

Bron: Franse minister van Financiën Bruno Le Maire

Begin 2020 zijn politici, economen én bankiers het erover eens: Facebook probeert de macht over ons geld te kapen. Dat moest koste wat het kost voorkomen worden ?.

Maar wie heeft eigenlijk de macht over het geld?

Echter wat iedereen over het hoofd heeft gezien is dat de de privatisering van ons geld allang heeft plaatsgevonden ?. Dit komt omdat Centrale Banken tot op heden alleen contant geld (bankbiljetten & munten) uitgeeft.

Daardoor hebben private (commerciële) banken stilletjes de macht over ons digitale geld gegrepen. We betalen namelijk steeds vaker online / met pinpas / mobiel en er vaak geen contant geld meer aan te pas.

Het lijkt dus dat we Facebook nodig hadden om de samenleving wakker te schudden. Mark Zuckerberg lukte het om de Centrale Bank te laten nadenken over de ontwikkeling van een digitale dollar / euro. Met deze “innovatie” kan de overheid een deel van de macht heroveren van de private banken. Althans dat was in 2019 de gedachte…

Macht over het geld

Laten we nu dan kijken naar de macht van het geld. In bijna alle ontwikkelde samenlevingen was geldschepping een belangrijke overheidsfunctie. Zo ook bij ons. Centrale banken waren in het begin van de twintigste eeuw de voornaamste scheppers van ons geld.

Maar net zoals BlackBerry de innovatie van smartphones miste en Kodak bleef vasthouden aan fotorolletjes ? toen digitale fotografie opkwam zo hebben ook Centrale Banken zitten slapen toen de digitalisering van het betalingsverkeer begon. 

Dankzij de digitalisering van ons betalingsverkeer hebben private banken langzaam maar zeker een belangrijke rol van de Centrale Bank overgenomen en dat is de schepping van nieuw geld. In Nederland wordt nu nog slechts zo’n 7% van ons geld in omloop gebracht door een overheidsinstituut. Terwijl in de jaren zestig dit percentage nog rond de 50% lag.

Banken zijn commerciële bedrijven

Zelf dacht ik eerlijk gezegd “wat maakt het mij nou uit wie de euro’s uitgeeft, als ik er maar mee kan betalen?” En ja dat klopt ook en dat de belangrijkste functie van geld. In Nederland (en ook de andere Westerse landen) functioneert digitaal bankieren prima. Storingen in het betaalverkeer komen niet al te vaak voor (alhoewel ING & de Rabobank recent regelmatige storingen hadden moet ik toegeven…).

Toch heeft deze rolverschuiving grote gevolgen. Door deze verschuiving van wie het geld uitgeeft, zijn afhankelijk geworden van commerciële banken voor het functioneren van ons betalingssysteem. En dit is onmisbaar voor het functioneren van onze gehele economie. 

Banken bepalen waar nieuw geld terecht komt

Door deze rolverschuiving geeft dat banken een bijzondere positie in onze maatschappij. Commerciële banken kunnen nieuw geld scheppen door het verstrekken van krediet. Hierdoor hebben ze grote invloed op waar dat nieuwe geld als eerste terechtkomt. 

Commerciële banken hebben een commercieel doel. Dat is op zich niet verrassend ✔️. Bijvoorbeeld geld uitlenen aan Shell en Exxon betekent dat er nieuwe olievelden worden ontwikkeld in plaats van een offshore windpark.

Verder zijn banken “too big to fail” geworden

Naast de invloed aan wie de banken geld uitlenen is er nog iets anders gebeurd. De normale wetten van de vrije markt gelden niet meer voor hen ?. Banken zijn inmiddels “too big to fail” geworden.

Dat wil zeggen dat als ze grote commerciële banken failliet dreigen te gaan ?, ze gered moeten worden met ons belastinggeld. Ons geldsysteem is namelijk te belangrijk om te laten klappen. Anders zou de hele economie stilvallen. 

En dit is precies wat er in 2008 gebeurde… Banken namen in die tijd onverantwoorde risico’s. Jarenlang staken ze de hoge winsten in eigen zak ?, maar toen het fout ging, moesten overheden voor miljarden bijspringen om de banken te redden ?.

Geen lering getrokken van fouten

In 2008 zat de schrik er flink in! Dagelijks waren er nieuwsberichten over het domino effect van omvallende banken. Niemand wist waar dit zou eindigen ?. Je zou verwachten dat de bankencrisis van 2008 politici en bestuurders de ogen opende voor de verschoven machtsverhoudingen binnen de financiële wereld.

Dat hierdoor de Centrale Banken direct aan de slag gingen om het publieke geld klaar te maken voor het digitale tijdperk. Om hiermee de macht van de commerciële banken te beperken én herhaling te voorkomen.

Echter er gebeurde helemaal niets. Ok dat is niet waar. De Centrale Banken en de politiek hielpen tijdens de bankencrisis van 2008 de commerciële banken die dreigden om te vallen overeind met goedkope leningen.

Dit om te voorkomen dat het bancaire systeem instortte. Deze ingreep was nodig om totale paniek te voorkomen. Maar een fundamentele ingreep van ons geldstelsel bleef achterwege na de bankencrisis. Kortom alleen het symptoom werd bestreden en niet de oorzaak.

Onstuimige opkomst van crypto munten

Terwijl de Centrale Banken niks deden, werd er vanuit een andere hoek wel hard gewerkt aan een digitaal alternatief voor commerciële banken. Ene Satoshi Nakamoto lanceerde namelijk in 2008 de eerste cryptomunt de bitcoin.

De ambities van bitcoin waren torenhoog ?. Het plan was om het geldsysteem rigoureus te veranderen om hiermee de veroorzakers van de bankencrisis buitenspel te zetten. En niet alleen de commerciële banken maar ook de overheid ?.

Met hun gebundelde computer rekenkracht zouden gebruikers voortaan zelf de juistheid van betalingen kunnen controleren. Hierdoor zou er geen enkele centrale instantie meer nodig zijn om een veilig digitaal betaalsysteem te garanderen. Op zich best een nobel streven!

Bitcoin kan niet alleen grote commerciële banken, maar ook de Centrale Banken aan de kant zetten. Mocht de bitcoin daadwerkelijk ons belangrijkste betaalmiddel worden, dan verliest dus ook de overheid haar invloed op ons geld- en betalingssysteem. 

Bitcoin is inspiratie voor Facebook

Mark Zuckerberg bestudeerde bitcoin en kwam wél in actie. Met zo’n 2 miljard actieve Facebook gebruikers, heeft hij een perfecte “community” om zijn digitale munt te lanceren. Een digitale munt die in potentie zowel giraal bankgeld als bitcoin qua gebruiksgemak ver achter zich laat. Denk aan eenvoudig betalen via Facebook, Instagram of Whatsapp.

Uber, Spotify, Mastercard en Visa sloten zich graag aan bij de plannen van Mark Zuckerberg. Dit consortium, dat de digitale wereld en haar gebruikers veel beter begrijpt dan de commerciële en Centrale Banken, stond in de startblokken om ook een graantje mee te pikken van de “digitale geldrevolutie”. 

De strijd is begonnen en nog lang niet gestreden…

In de strijd om het digitale geld zijn de techbedrijven de uitdagers van de banken. De commerciële banken zijn een sterke tegenstander met veel invloed in de politiek en het bedrijfsleven.

De eerste slag ging dan ook naar de gevestigde orde: PayPal, Visa, Mastercard en de andere betaalbedrijven trokken zich terug uit de Libra na de enorme golf van kritiek. Maar de oorlog is nog niet gewonnen.

Echter de dreiging die van Facebook uitging, zorgde ervoor dat ook Centrale Banken eindelijk langzaam in beweging kwamen. En dat is iets wat de bankencrisis of de opkomst van bitcoin niet voor elkaar kregen.

Centrale Banken werken aan eigen digitale munt

Daar heeft Facebook dus verandering in gebracht. Inmiddels werkt bijna elke Centrale Bank aan een eigen digitale munt. Ook de Bank of International Settlements (de BIS), de bank van de zestig belangrijkste centrale banken van de wereld, zette een Innovation Hub op om een publiek alternatief te ontwikkelen voor private digitale munten.

Inmiddels zijn er al enkele landen die een eigen “digitale CBDC munt” hebben ingevoerd. Het bekendste en grootste land is China. De digitale versie van de Chinese yuan, de zogenaamde eCNY, heeft echter al een tijdje moeite om zich in China te profileren als een vast betaalmiddel.

De Chinese regering zet alle zeilen bij om het gebruik van de digitale Yuan aan te moedigen. Of het gaat werken valt nog te bezien. Volgens crypto insiders “is in ieder geval duidelijk dat de populariteit van de eCNY niet ligt op het niveau waarop werd gehoopt. De bevolking van China lijkt over het algemeen namelijk weinig tot niks te willen weten van de digitale versie van de yuan.“

Volgens de gouverneur van de Bank of China staat de totale waarde van de digitale Yuan in omloop op slechts $2,3 miljard. Dit vertegenwoordigt een percentage van slechts 0,16% van alle yuan in omloop in China en daarbuiten.

Voordelen van de CBDC

Maar als we open staan voor de CBDC, welke voordelen zou dat ons dan kunnen opleveren Stel dat zo’n digitale euro er wel komt, dan levert dat ons de volgende voordelen op:

1. Het fundament van ons geld- en betaalsysteem komt dan weer in publieke handen te liggen. Hiermee voorkomen we in één klap onze afhankelijkheid van commerciële banken
2. Als de Centrale Bank een eigen digitale euro uitgeeft, worden mensen niet langer gedwongen om hun geld bij een bank commerciële bank te stallen
3. Het risico om commerciële banken met belastinggeld overeind te houden verkleint aanzienlijk (verdwijnt?). Hiermee ook de prikkels voor de commerciële banken om onverantwoorde risico’s te nemen op kosten van de samenleving

Op zich drie mooie voordelen van wat de digitale euro de bevolking kan opleveren. Echter nu de Centrale Banken pas zo laat in actie zijn gekomen en er ook gelijk veel kritiek op de CBDC.

Persoonlijk denk ik dan ook dat het heel moeilijk gaat worden om voldoende draagvlak te krijgen voor een digitale euro. Ondanks dat ik weet dat we nu volledig afhankelijk zijn van private banken, vind ik dat het systeem prima werkt. Ik denk dan ook dat ik zelf niet veel gebruik zou gaan maken van een digitale euro.

Bronvermelding

Voor de blog post heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen. Vooral het artikel in De Correspondent gaf een heel mooi chronologisch overzicht van de ontwikkeling.

• De Correspondent – Een digitale euro was altijd vloeken in de kerk. Tot Mark Zuckerberg zich ermee ging bemoeien (zie link)
• FED – Money and Payments: The U.S.Dollar in the Age of Digital Transformation (zie link)
• BIS – Central bank digital currencies: foundational principles and core features (zie link)
• RTL Nieuws – Facebooks controversiële cryptomunt is dood, maar de stablecoin is springlevend (zie link)
• DNB – Waarom komt er misschien een digitale euro? (zie link)
• De Volkskrant – De digitale euro komt eraan. Waarom en wat heb je eraan? (zie link)
• Tweakers – Europese Commissie presenteert wetsvoorstel voor digitale euro (zie link)
• RTL Nieuws – De digitale euro: wat is het en waarom is er zoveel kritiek op? (zie link)

Als je zoekt via Google op het onderwerp “cbdc” of “digitale euro” krijg je meer dan 8 miljoen zoekresultaten. Kortom is er veel over dit onderwerp te doen en ook zeker veel meer achtergrondinformatie over te vinden ?.

Eindoordeel

Het lijkt erop dat de aanleiding voor de Europese Commissie om de digitale euro in te willen voeren ligt bij Facebook. Toen Facebook namelijk in 2019 aankondigde dat ze met hun eigen munt kwamen, de Libra, zeiden veel centrale bankiers en ministers van Financiën: “Dat willen we niet” en “dat moet koste wat het kost voorkomen worden”.

De overheden en centrale banken kwamen volgens daarom zelf met een alternatief en dat werd uiteindelijk de digitale euro (of digitale dollar in de US). Echter is dit nu de beste manier om Big Tech-bedrijven in toom te houden? Ik vraag me dat eerlijk gezegd af.

Geld is macht en macht is geld. Dat is waar het uiteindelijk om lijkt te gaan. Wie geeft het geld uit en bij wie ligt hierdoor de macht? Als je dit allemaal op een rijtje zet dan is de gedachte achter de bitcoin helemaal zo gek nog niet. Samenvattend ziet het er als volgt uit:

Dit is een super interessante ontwikkeling en ik ben heel benieuwd hoe ons digitale betalingsverkeer er over 10 jaar uitziet!

Hoe zie jij de toekomst van het digitale geld? Wat denk jij dat beter is, een digitale munt uitgegeven door een commerciële bank of door een Centrale Bank? Graag hoor ik van je in de comments ?